Dieta u osób z niewydolnością nerek

Dieta, chociaż jest restrykcyjna, pomaga pacjentom dłużej utrzymać funkcję nerek. Zapewnia dłuższe życie w zdrowiu. Dlatego tak ważne jest pamiętanie o kilku jej zasadach i przestrzeganie ich w codziennym życiu.

Czym jest niewydolność nerek ?

Nerki pełnią ważną rolę w codziennym usuwaniu nadmiaru wody i toksyn z organizmu. Jednak te świetne „oczyszczalnie” z różnych powodów mogą gorzej pracować. Przewlekła choroba nerek rozwija się w przebiegu różnych schorzeń. Cukrzyca, nadciśnienie, kłębuszkowe zapalenie nerek etc. uszkadzają funkcje tych narządów i z czasem doprowadzają do ich niewydolności.

Wraz z postępem choroby następuje zmniejszenie filtracji kłębuszkowej (GFR), zmniejszenie usuwania różnych toksyn, a tym samym gromadzenia w organizmie wielu substancji, w tym kreatyniny, fosforanów i potasu.

Pacjenci od stadium III (filtracja kłębuszkowa poniżej 60 ml/min) wymagają oprócz leczenia farmakologicznego także leczenia dietetycznego. Muszą ograniczyć ilość spożywanego białka, fosforanów, sodu i często potasu.

W stadium schyłkowej niewydolności nerek, gdy GFR <15 ml/min (u osób dializowanych) te restrykcje dietetyczne są jeszcze większe.

Żywienie w niewydolności nerek. 

W przewlekłej chorobie nerek zastosowanie diety pomaga spowolnić postęp choroby oraz zapobiega niektórym powikłaniom. Może też opóźnić rozpoczęcie leczenia nerkozastępczego. 

Zalecana dieta powinna zawierać odpowiednią ilość białek, tłuszczów, węglowodanów, witamin oraz elektrolitów.

Jej zasady będą się zmieniać wraz z postępem choroby i pogorszeniem funkcji nerek. Dieta w niewydolności nerek wymaga tzw. indywidualizacji, czyli dostosowania do potrzeb konkretnego pacjenta i stopnia niewydolności nerek.

Celem diety jest dostarczenie odpowiedniej ilości energii i wszystkich potrzebnych składników, przy jednoczesnym ograniczeniu białka, soli, potasu i nasyconych kwasów tłuszczowych.

W zależności od stopnia zaawansowania niewydolności nerek powinniśmy ograniczać różne składniki pokarmowe.  

Białka 

Białka są ważnym składnikiem, niezbędnym do rozwoju organizmu. Budują kości, mięśnie, są wykorzystywane w naprawach tkanek, pomagają zwalczać infekcje. Znajdują się głównie w mięsie, rybach, nabiale, warzywach strączkowych i orzechach. Każdego dnia powinniśmy dostarczać odpowiednią ilość białek, tak aby nasz organizm wykorzystał je do bieżących potrzeb, a ich nadmiar nie powodował szkód w organizmie. Podczas metabolizmu i rozkładu białek powstają szkodliwe produkty, które to zdrowe nerki wydalają z moczem, a niewydolne zatrzymują, powodując tzw. toksemię mocznicową.
 
Zbyt duża ilość białka powoduje nadmierne obciążenie nerek, co przyspiesza proces choroby. Normalnie człowiek spożywa około 1 g białek/kg mc/dobę. Wraz z postępem choroby ilości te należy zmniejszać. Od III stadium pacjent powinien spożywać około 0,8 g białka na kg mc/dobę. W bardziej zaawansowanych stadiach niewydolności nerek (GFR <30 ml/min) lekarz może zalecić dietę niskobiałkową, w której ogranicza się spożycie białka do około 0,6 g/kg mc/dobę. Taką dietę należy stosować we współpracy z lekarzem i dietetykiem, gdyż dostarczanie za małej ilości białek i energii może w łatwy sposób doprowadzić do niedożywienia.

Spożywać należy głównie pełnowartościowe białka zawarte w chudych mięsach, rybach, mleku i jego przetworach, a także w jajkach.  

Podczas leczenia dializami z powodu straty białek i aminokwasów konieczne jest zwiększenie ilości spożywanego białka. Hemodializowani pacjenci powinni spożywać 1,0-1,2 g/kg mc/dobę, a dializowani otrzewnowo jeszcze więcej, tj. 1,2-1,4 g/kg mc /dobę.

Sód 

Duża ilość sodu szkodzi nerkom. Sód, składnik soli kuchennej, bardzo często jest dodawany do potraw. Coraz gorzej pracującym nerkom trudno jest go wydalać. Nadmiar tego pierwiastka powoduje też zwiększone zatrzymanie wody w organizmie, a także zwiększone pragnienie. Powoduje to przyrost wagi, występowanie obrzęków czy też rozwój lub pogorszenie kontroli nadciśnienia tętniczego.  
W niewydolności nerek należy zmniejszyć zarówno spożycie soli kuchennej, jak i sodu z innych źródeł. Należy unikać gotowych dań, konserw, wędlin, pokarmów z długim terminem ważności. W pokarmach gotowych należy także uważać na ukryty sód w postaci np. glutaminianu sodu. Pacjent powinien również spróbować zmniejszyć ilość dosalanych potraw i zastąpić sól innymi przyprawami, które dodadzą smaku.

Potas  

Potas dostępny jest w większości pokarmów, a przede wszystkim w warzywach, owocach, sokach, ziemniakach i w mięsie. Odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie mięśni i serca. Wraz z postępem niewydolności nerki nie mogą wydalić całej ilości potasu. Nadmiar tego składnika może powodować ciężkie komplikacje zdrowotne, w tym zaburzenia rytmu serca, osłabienie mięśni, a nawet nagły zgon.

Aby zmniejszyć ryzyko nadmiaru potasu, pacjent powinien ograniczyć spożywanie takich pokarmów, jak: banany, kiwi, figi, orzechy, awokado, melony, pomarańcze, śliwki, pomidory (szczególnie koncentraty i ketchup), czekolada, kakao, sardynki, suche nasiona roślin strączkowych, ziemniaki, mleko i jego przetwory. Należy zwrócić uwagę na to, że zamienniki soli kuchennej w swoim składzie często mają potas, podobnie jak napoje izotoniczne.

Ze względu na dużą ilość potasu ograniczyć powinno się też używanie wywarów mięsnych i warzywnych. By pozbyć się większej ilości tego składnika, warzywa podczas gotowania można dłużej moczyć.

Należy też pamiętać o tym, że problemy z potasem często mogą być związane z lekami, które przyjmujemy. Niektóre z nich mogą podwyższać stężenie potasu we krwi (wiele leków stosowanych w nadciśnieniu tętniczym), a inne, w tym leki moczopędne, obniżać (przede wszystkim furosemid). Zawsze należy się skontaktować z lekarzem lub dietetykiem w razie wątpliwości.  

Fosforany 

Fosforany są jednym z największych wrogów niewydolnych nerek.

Fosfor jest obecny w wielu pokarmach, przed wszystkim w tych, które zawierają też dużo białka – w mięsie, nabiale, rybach, podrobach, ale również w produktach zbożowych, pieczywie razowym, nasionach roślin strączkowych (fasola biała, groch, soczewica), w płatkach zbożowych i napojach typu „cola”. Znaleźć je można także w daniach gotowych i produktach przetworzonych, do których są dodawane w celu poprawy ich właściwości. Niewydolność nerek powoduje upośledzenie wydalania fosforu i jego kumulację we krwi.

Tłuszcze

Na ogół nie ma ograniczeń w spożyciu tłuszczów. Stanowią one – obok węglowodanów – dużą część dostarczanej energii. Zaleca się stosowanie produktów bogatych w nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6, które znajdują się w olejach roślinnych i w tłustych rybach morskich. Nie powinno się spożywać tłuszczy nasyconych, w tym boczku, słoniny czy smalcu. 

Stosując dietę, nie należy zapominać o płynach. Tzw. suche pożywienie zawiera około 800-1000 ml płynów (płyny niewidoczne). Ponadto pacjent przyjmuje takie płyny, jak zupy, herbata, woda. Ich ilość określa się indywidualnie. Zależy to m.in. od stopnia niewydolności nerek oraz od współistniejących chorób (cukrzyca, niewydolność serca). Pacjenci w zawansowanych stadiach (a szczególnie dializowani, gdy nie oddają moczu) mają bardzo duże restrykcje płynowe, co dodatkowo utrudnia stosowanie odpowiedniej diety i bardzo pogarsza współpracę z pacjentem.

^{Numer materiału: PLMP/MG2/20-0034
Data zatwierdzenia: maj 2020}