Badania profilaktyczne i kontrolne, pozwalające wykryć nieprawidłowe funkcjonowanie nerek
Choroby nerek bardzo często przebiegają podstępnie, nie dając przez długi czas żadnych niepokojących objawów. Te pojawiają się dopiero wtedy, gdy schorzenie jest już bardzo zaawansowane. Można tego uniknąć, wykonując proste badania profilaktyczne.
Jakie są objawy chorych nerek?
Wielu chorobom nerek nie towarzyszą żadne objawy albo są one tak niewielkie, że pacjenci je pomijają i nawet nie zauważają w codziennym życiu. Symptomy pojawiają się zwykle wtedy, gdy schorzenie jest już w zaawansowanym stadium. O tym, że w naszym organizmie zachodzą niepokojące zmiany, możemy się dowiedzieć, wykonując różne rutynowe badania kontrolne, w tym proste i tanie badanie moczu.
Jakie są najczęstsze objawy zwiastujące choroby nerek? Wszystkie one wynikają z nieprawidłowego funkcjonowania tych narządów. Musimy jak najszybciej zwrócić się do lekarza, gdy zauważymy:
- zmiany w częstości oddawania moczu, w tym częstsze oddawanie moczu w nocy lub w dzień,
- skąpomocz, czyli niewielką ilość oddawanego moczu,
- bezmocz,
- pienienie się moczu (zawsze jest to alarmujący objaw),
- mocz podbarwiony na czerwono, czyli tzw. krwiomocz,
- pieczenie, ból przy oddawaniu moczu, parcie na mocz,
- ropomocz.
Nerki prawie nigdy nie bolą. Wyjątkiem są tu jedynie napady kolki nerkowej (kamienie w nerkach lub moczowodach). Objawem, który alarmuje i wymaga dalszej diagnostyki, jest wykrycie białka w moczu. Jego nadmierna ilość może się przejawiać pienieniem moczu podczas jego oddawania. Z kolei mocz podbarwiony na czerwono prawie zawsze wskazuje na obecność w nim krwinek czerwonych. Może to świadczyć o tym, że u pacjenta rozwija się kamica dróg moczowych, kłębuszkowe zapalenie nerek, występują problemy z krzepnięciem krwi albo choroby nowotworowe.
Mogą też zdarzać się objawy ogólne i ze strony innych układów, np. pogorszenie apetytu, sucha, ziemista skóra, cechy niedokrwistości etc. Nasilone obrzęki wokół oczu, łydek i kostek czy nawet całego ciała również mogą świadczyć o nadmiernym gromadzeniu wody w organizmie.
Jakie są funkcje nerek?
Nerki pełnią ważną rolę w naszym organizmie. Narządy te są bardzo skutecznym filtrem, pracującym cały czas. To dzięki nim krew jest oczyszczana z różnych toksyn i szkodliwych produktów przemiany materii, które następnie są wydalane z moczem. Kiedy są niewydolne, dochodzi do nagromadzenia szkodliwych substancji w organizmie, co może doprowadzić do tzw. toksemii mocznicowej. Nerki odpowiadają też za wydalanie wielu innych substancji z organizmu, w tym leków, które stosujemy w leczeniu różnych chorób. Przy złej pracy tych narządów substancje lecznicze będą się kumulowały i zatruwały nasz organizm. Utrzymanie równowagi środowiska wewnętrznego organizmu to kolejna ważna funkcja nerek. Narządy te czuwają nad tym, aby nie było nadmiaru albo niedoboru wody czy elektrolitów (takich jak potas i sód), zapobiegają zakwaszeniu organizmu.
Nie należy zapominać też, że nerki pełnią ważne funkcje w naszym układzie hormonalnym! Mają istotny udział w utrzymaniu odpowiedniej liczby krwinek czerwonych, produkują erytropoetynę, która pobudza szpik do produkcji erytrocytów. Biorą udział w metabolizmie witaminy D, insuliny i innych hormonów, a także w mechanizmach regulacji ciśnienia tętniczego, a choroby nerek odgrywają olbrzymią rolę w patogenezie nadciśnienia tętniczego.
Jakie są profilaktyczne badania umożliwiające ocenę pracy nerek?
Badania profilaktyczne są proste, tanie i łatwe do wykonania, a jednocześnie skutecznie pozwalają wykryć chorobę. W przypadku schorzeń nerek diagnostyka zaczyna się najczęściej od ogólnego badania moczu. Sprawdza się też stężenie kreatyniny we krwi i oznacza współczynnik filtracji kłębuszkowej (eGFR). W obecnych czasach łatwym do wykonania jest również badanie ultrasonograficzne nerek. Wszelkie nieprawidłowości są zestawiane z danymi z wywiadu oraz badaniem przedmiotowym pacjenta, co stanowi punkt wyjścia do dalszej diagnostyki i rozpoznania.
Co to jest profil nerkowy?
Jest to pakiet badań składający się z badań krwi oraz moczu. Pozwala on ocenić pracę nerek. Pakiet nerkowy obejmuje badanie stężenia mocznika lub azotu mocznika (BUN), stężenia kreatyniny, elektrolitów – potasu oraz sodu, wyliczenie przesączania kłębuszkowego oraz badanie ogólne moczu. Współczynnik przesączania kłębuszkowego (eGFR) jest obecnie obliczany przez każde laboratorium na podstawie stężenia kreatyniny, z uwzględnieniem wieku i płci pacjenta.
Badania krwi wykrywające choroby nerek
Badając krew pod kątem schorzeń nerek, uwagę zwraca się przede wszystkim na stężenie kreatyniny oraz profil elektrolitowy jonów. Stężenie kreatyniny w surowicy krwi należy traktować jako orientacyjny wskaźnik upośledzenia funkcji wydalniczej nerek. Trzeba jednak pamiętać o tym, że czynnik ten zależy nie tylko od stanu tych narządów, ale również od płci, wieku czy masy ciała pacjenta.
Wraz z oznaczeniem kreatyniny obliczane jest szacunkowe przesączanie kłębuszkowe – eGFR. Gdy kreatynina rośnie, to eGFR się zmniejsza. Szacunkowy wskaźnik przesączania kłębuszkowego jest dokładniejszy niż oznaczanie samej kreatyniny. Im nasze nerki gorzej pracują, tym mniejszy jest eGFR. Oznaczanie kreatyniny i eGFR umożliwia wykrycie pacjentów z upośledzoną funkcją nerek. Pozwala to nie tylko na zaplanowanie dalszej diagnostyki i leczenia, lecz również daje możliwość uniknięcia wielu błędów medycznych, ponieważ wiele leków dawkuje się właśnie w zależności od funkcji nerek, bo są przez nie wydalane.
Wzrost stężenia mocznika również może wskazywać na pogorszenie funkcji nerek, ale jest to badanie mniej dokładne niż oznaczanie stężenia kreatyniny. Jego wartość w dużym stopniu zależy od aktualnej diety pacjenta (spożywanie dużej ilość nabiału lub mięsa podwyższa go). Oznaczanie elektrolitów sodu i potasu pozwala na wykrycie ich niedoboru lub nadmiaru. Pełnią one ważną rolę w rozwoju nadciśnienia tętniczego i zaburzeń pracy serca. Zarówno niedobór, jak i nadmiar tych elektrolitów są szkodliwe. Ponadto wiele leków powszechnie stosowanych w chorobach nerek i serca może powodować ich zmiany.
Leki moczopędne (większość) mogą wywoływać spadek stężenia sodu i potasu, a powszechnie stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego i niewydolności serca inhibitory konwertazy angiotensyny czy sartany mogą powodować hiperkaliemię (nadmiar potasu). Grozi to poważnymi zaburzeniami rytmu serca, a nawet i śmiercią.
Badania moczu wykrywające choroby nerek
Badanie ogólne moczu to prosta i tania metoda pozwalająca potwierdzić lub wykluczyć podejrzenia choroby nerek, a nawet postawić rozpoznanie. Bada się takie parametry, jak: ciężar właściwy, pH, czyli odczyn moczu, obecność białka, glukozy, erytrocytów i leukocytów. Obecność glukozy w moczu najczęściej stwierdza się w cukrzycy. Białko w moczu sugeruje uszkodzenie kłębuszków nerkowych i występuje przede wszystkim w kłębuszkowych zapaleniach nerek, chorobach układowych, zaawansowanej cukrzycy, niewielkie ilości mogą świadczyć o zakażeniu układu moczowego.
Erytrocyty w badaniu ogólnym moczu występują najczęściej w kamicy dróg moczowych oraz w kłębuszkowych zapaleniach nerek i nowotworach pęcherza moczowego i nerek. Leukocyty w moczu są typowym objawem zakażenia dróg moczowych, rzadziej występują z innych przyczyn.
USG układu moczowego
Spośród badań obrazowych USG nerek jest najprostszym i najłatwiejszym do wykonania. Pozwala ocenić stan nerek pacjenta i ich budowę. Pomaga rozpoznać obecność zmian patologicznych (w tym złogi, guzy, torbiele, zmiany w przebiegu dróg wyprowadzających mocz). Ocena wielkości tych narządów pozwala określić stopień zaawansowanie schorzenia (małe nerki świadczą o przewlekłej chorobie). Pod kontrolą USG wykonuje się też biopsję nerek, która w pewnych sytuacjach pozwala na postawienie dokładnego rozpoznania i co za tym idzie – zastosowanie odpowiedniego leczenia. Biopsję nerek robi się głównie w przypadku kłębuszkowych zapaleń nerek, a także wówczas, gdy przyczyna choroby nie jest znana. Takie badanie jak USG nerek można często powtarzać i na bieżąco monitorować postęp choroby i skuteczność leczenia.
Jak zapobiegać chorobom nerek?
Zapobieganie chorobom nerek pozwala uniknąć też schorzeń innych narządów, w tym serca i naczyń wieńcowych. Stosuj 8 prostych reguł.
- Prowadź zdrowy styl życia.
- Odżywiaj się zdrowo.
- Dbaj o odpowiednią aktywność fizyczną.
- Wysypiaj się.
- Kontroluj ciśnienie tętnicze krwi.
- Nie pal tytoniu.
- Nie nadużywaj leków przeciwbólowych – niesteroidowych leków przeciwzapalnych, dostępnych bez recepty. Ich nadmiar może uszkodzić nerki.
- Unikaj odwodnienia. Szczególne w upalne dni zadbaj o odpowiednią ilość płynów.
Pamiętaj o badaniach profilaktycznych funkcji nerek. Jest to szczególnie ważne, jeśli jesteś w grupie osób o podwyższonym ryzyku takich chorób, jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, otyłość, a także jeśli w rodzinie występowały choroby nerek.
Numer materiału: PLMP/MG2/20-0041
Data zatwierdzenia: Czerwiec 2020